Manuel Modda DSLR Kullanımı (Enstantane, Diyafram, ISO ayarlamaları)
Pozlama esasları dersinde bir fotoğrafı çekebilmek için 3 temel ayarı yapmamız gerektiğini ve bunların da;
- ISO
- Perde hızı ve
- Diyafram açıklığı olduğunu söylemiştik.
Günümüzde fotoğraf çekerken yukarıdaki bu 3 ayarın nasıl ayarlanacağına dair pek çok alternatif çekim modu bulunmaktadır. Bu çekim modlarını kabaca 3 ana gruba ayırabiliriz
- Otomatik çekim modları
- Scene (Sahne) çekim modları
- Profesyonel çekim modları
Hangi modda çekim yapmak istiyorsak Mod Kadranını (Mode Dial) o moda almamız gerekir. Otomatik ve Sahne çekim modlarında tüm ayarlamalar makine tarafından yapılır. Çekim modunun türüne göre makine üreticilerinin belirlediği ilkeler doğrultusunda bu ayarları uygun değerlerde otomatik olarak makine kendisi belirler. Bu durumda biz sadece kadrajı oluşturur ve deklanşöre basarız.
Tüm makinelerde yer alan İleri Seviye (Profesyonel) Çekim Modları şunlardır:
- P Modu
- A (Av) Modu
- S (Tv) Modu
- M Modu
Bu modların ne olduğunu kısaca izah edelim:
P (Program) Modu: Aynen tam otomatik modda olduğu gibi enstantane ve diyafram ayarını makine otomatik olarak yapar ama tam otomatikten farklı olarak ISO seçimini bize bırakır. Arzu edersek ISO ayarından ISO değerini de otomatik girebiliriz. Ama bu durumda bile P modu standart bir otomatik mod değildir. Zira bu modda makine bize beyaz ayarı (WB), poz telafisi (EV) yapma, AF bölgeleri seçme, AE alanı seçme, Braketting işlemi, seri çekim, flaşın EV değerlerine müdahale etme gibi birçok ayara müsaade eder.
A veya Av Modu (Diyafram öncelikli Mod): İleri seviye otomatik pozlama modudur. (Aperture Value=Aperture Priority). Canon makinelerde Av, Nikonlarda A ile gösterilir. A; Aperture kelimesinin baş harfidir ve Latince delik anlamına gelir ve diyafram açıklığını ifade eder. Bu modda makine yine ISO’yu referans alarak, seçimini bize bıraktığı diyafram açıklığı değerine uygun olan enstantane (perde hızı) değerini kendisi ayarlar. Anlaşıldığı üzere bu modda ISO ve diyafram değerlerini biz ayarlarız, makine ise uygun hızı ayarlar. Bu ayarlar dışında diğer ileri çekim ayarları da bizim tarafımızca yapılabilir. (WB, EV, AF, AE, AE/AF Lock vs.).
S veya Tv Modu (Enstantane Öncelikli Mod): İleri seviye otomatik pozlama modudur (Timing Value=Shutter priority). Nikonlarda S, Canonlarda Tv ile gösterilir. S harfi İngilizcedeki Shutter kelimesinin baş harfidir. Shutter; Örtücü, kapatıcı demektir. T ise Timing (zamanlama) kelimesinin baş harfidir. Bu modda makine, perde hızı ve ISO ayarını bize bırakır, gerekli olan diyafram açıklık değerini kendisi ayarlar. Diğer ayarlara ilişkin tüm hususlar P ve Av modundaki gibidir.
M Modu (Manuel Mod): Tüm pozlama ayarları yani ISO, Perde hızı ve Diyafram ayarları bizim tarafımızca yapılır. Makine bizim seçtiğimiz ISO değerlerini referans alarak ölçüm yapar ve pozun uygun olup olmadığını POZ TELAFİSİ EKRANINDA bize gösterir. Hedef, ibreyi 0’ın altına getirmektir. Bu modda ileri seviye diğer tüm ayarlar da tarafımızca yapılmalıdır (beyaz ayarı (WB), poz telafisi (EV) yapma, AF bölgeleri seçme, AE alanı seçme, Braketting işlemi, seri çekim, flaşın EV değerlerine müdahale etme vb).
Profesyonel çekimlerde ve çekimin bizim kontrolümüzde olmasını istediğimiz her durumda otomatik modların yerine ileri seviye (profesyonel) çekim modlarını kullanırız.
Makinenizin Mod kadranını M hizasına getirin. Burası manuel moddur.
Manuel modda makinenin ISO, Perde hızı ve Diyafram ayarları bizim tarafımızdan yapılacaktır. Burada esas bilmemiz gereken şey; doğru ayarları nasıl bulacağımızdır.
Daha önce bahsettiğimiz üzere makine içinde pozometre (ışıkölçer) denilen bir sensör ( AE sensörü) yer almaktadır. Makine içindeki pozometreden ölçülen veriler ekrana “Poz Telafisi İbresi” olarak ifade edebileceğimiz bir göstergeye aktarılır. Pozumuzun az mı fazla mı olduğu konusunda “poz telafisi İbresi” bize yol gösterir ve doğru pozu bulmamızı sağlar.
Doğru poz değerini bulmak için tek yapmamız gereken; Poz Telafisi İbresini takip ederek, kürsörü (ibreyi) 0 değerinin altına getirmektir. Bilinmesi gereken bir diğer konu ise pozometrenin fotoğrafı çekilen konunun sadece 1 noktadan ve tek çeşit ölçüm yapmıyor oluşudur. Bu husus ayrıca bir ders olarak işlenecektir.
Makine ekranlarında bu ayarlara ilişkin bilgiler yer almaktadır. Ekran üzerinde yer alan yazı ve simgeler tüm makinelerde yaklaşık aynı olup, makine ve modele göre ekrandaki konumları ve şekilleri değişiklik gösterebilir.
Aşağıdaki şekilde makinenizin ekranında görebileceğiniz pozlama ayarlarına ilişkin şekil ve işaretlerle bunların ne işe yaradıkları gösterilmiştir.
Manuel Modda Çekim Nasıl Yapılır?
Çoğu giriş seviyesi DSLR’lerde Perde Hızı ve diyaframı kontrol eden sadece bir adet ayar çarkı bulunurken, orta ve ileri seviye DSLR’lerde iki adet ayar çarkı mevcuttur.
Giriş seviyesi tek çarklı makinelerde bulunan bu birincil çark hem Perde Hızını hem de Diyaframı ayarlamak için kullanılır. Birincil ayar çarkını çevirdiğimizde Perde Hızlarının değiştiğini görürüz. Ancak Hızı değil de Diyafram Açıklığını değiştirmek istersek Av (+/-) tuşunu basılı tutarak aynı ayar çarkını çevirmemiz gereklidir.
Canon marka fotoğraf makinelerinde birincil çark makinenin üst kısmında sağ tarafta yer alır ve sağ el işaret parmağımızla hareket ettiririz. Av (+/-) tuşu ise makinenin arka tarafında konumlandırılmış olup, sağ el baş parmağımızla kolayca basabiliriz.
Nikon marka makinelerde durum farklıdır. Nikon giriş seviyesi makinelerde ayar çarkı makinenin arkasında ve sağ üst köşede bulunur. Sağ el baş parmağımızla birincil ayar çarkını çeviririz. Av (+/-) tuşu ise makinenin üst bölümüne yerleştirilmiştir ve sağ el işaret parmağımızla kolayca basabileceğimiz bir konumdadır.
İleri düzey makinelerde yer alan birincil çark Perde Hızını ayarlarken,ikincil çark ise Diyaframı ayarlar.
Canon-Nikon Karşılaştırmalı Ayar Çarkları
ISO ayarı ise ya menü içerisinde yer alan ilgili sekmeden yapılır ya da makine gövdesine ISO için ayrı bir tuş yerleştirilmiştir. Güncel pek çok makinede bu ayarlara erişimi sağlayan Hızlı Menü (Quick Menu) tuşu da bulunmaktadır. Dokunmatik ekranı olan modellerde ekran üzerinden de seçim mümkündür.
Gövde üstünde yer alan ISO tuşuna basınca ISO değerleri listesi açılır ve yön tuşlarıyla istediğimiz değere gelerek seçimi yaparız.
ISO ayarları ve Pozometre
AE sensörünün ölçüm hesaplamaları bütünüyle ISO değeri üzerine bina edilir. Yani makine işlemcisi önce ISO değerine bakar sonra Perde hızı ve Diyafram ayarlarının hesabını yapar.
Bu nedenle çekim sırasında kullanacağımız ISO değerini önceden belirlemeli ve ISO tuşuyla ya da menü içindeki ISO ayarları kısmından ayarımızı yapmalıyız.
Peki hangi ISO değeri kullanılmalıdır?
Bildiğiniz üzere ISO hızı; sensörün ışığa olan hassasiyetini belirleyen bir ayardır.
ISO yükseldikçe sensörün ışığa duyarlılığı artar. ISO’yu yükseltmeye en fazla loş ve az ışıklı ortamlarda tripod kullanmadan elde çekim yaparken ihtiyaç duyarız. Çünkü zayıf ışık koşullarında sensörün yeterli seviyede foton enerjisi ile yüklenebilmesi için perdenin açılıp kapanma süresinin uzun olması gerekir ve bu esnada makineyi titreteceğimiz için görüntü bulanık çıkar. Bulanıklığın olmaması için perde hızını yükseltmek gerekir. Işık artrılmaz ya da ISO yükseltimez ise perde hızı artınca sensöre tesir eden ışık enerjisinin süresi kısalacağından görüntü karanlık çıkar. İşte bu durumu düzeltebilmek için ISO yükseltilir. Bu sayede daha az ışık olmasına rağmen sensör içindeki foto diyotlar daha fazla ışık enerjisi kaydedebilir ve aydınlık ortamda çekerken kullanabildiğimiz perde hızı ve diyafram açıklığı değerlerini kullanabilme imkanı elde ederiz.
ISO’yu yükseltirsek perde hızını da yükseltebilme ya da diyaframı daha da kısabilme imkanı elde ederiz.
Not: Perde hızı arttıkça perdenin açık kalma süresi kısalır.
Ancak yüksek ISO değerlerinde “Noise” adı verilen görüntüde grenlenme oluşur. Sensörün yapısını oluşturan, ışık enerjisini algılayarak elektrik akımına çeviren foto diyotlara daha yüksek voltaj gönderileceği için ısınma nedeniyle noise meydana gelir.
Bu nedenle mümkün olan en küçük ISO değerini seçmek en uygun ve doğru olanıdır.
ISO değerleri genellikle 100 ile başlar ve 2’şer kat artarak devam eder. Makinelerde karşınıza gelebilecek ISO değerleri; 50, 100, 200, 400, 800, 1600, 3200, 6400, 12800, 25600, 51200 ve 102400’dür.
100 ile 25600 arası ISO değerleri bir çok makinede yer alırken, 51200 ve üzeri değerler sadece son bir kaç yılda üretilen üst sınıf makinelerde mevcuttur. (A7 S Mark II ‘nin ISO aralığı 50 – 409.600)
Perde Hızı ve Diyafram ayarları
Diyafram, objektiften içeri giren ışık demetinin çapını, Perde Hızı ise bu ışık demetinin sensör üzerine düşme süresini belirler.
Perde hızı (enstantane); sensörün önünde yer alan ve görüntünün belirlenen süre kadar sensöre düşmesini temin eden perdenin (örtücünün) hız ayarlarına verilen addır. Bu itibarla enstantanenin birimi saniyedir. Yani ne kadar saniye ya da saniyenin kaçta biri kadar süre ile perdenin açık kalıp, görüntünün sensör üzerine düşeceğini ifade eder.
Genel olarak makinelerde şu enstantane değerleri yer alır:
B (Bulb), 30″ 25″ 20″ 15″ 13″ 10″ 8″ 6″ 5″ 4″ 3,2″ 2,5″ 2″ 1,6″ 1,3″ 1″
0,8 0,6 0,5 0,4 1/3 1/4 1/5 1/6 1/8 1/10 1/13 1/15 1/20 1/25 1/30 1/40 1/50 1/60 1/80 1/100 1/125 1/160 1/200 1/250 1/320 1/400 1/500 1/640 1/800 1/1000 1/1250 1/1600 1/2000 1/2500 1/3200 1/4000 1/5000 1/6400 1/8000
Yukarıdaki Kırmızı renkli olanlar 1 sn ve 1 saniyeden daha uzun perde hızı değerleridir. Mavi renkli değerler ise 1 sn’den daha kısa perde açıklığına karşılık gelen sürelerdir.
Bu sayılardan 30-15-8-4-2-1-1/2-1/4-1/8-1/15-1/30-1/60-1/125-1/250-1/500-1/1000-1/2000-1/4000-1/8000 tam stop değerleridir.
B modunda ise deklanşöre bastığınız sürece perde açık kalır, bırakınca kapanır. 1 sn’den sonraki enstantane değerlerinde ise 1 sn’den daha kısa süreler söz konusudur. Yani 1 / ”verilen değer“ kadar süre ile perdenin açık kalması gerçekleşir.
Örneğin 125 enstantane ile çekim yapmak demek; perdenin saniyenin 125’te 1’i kadar sürede açılıp kapandığı anlamına gelir. 1000 enstantane ise 1/1000 sn demektir.
Siz de makinenizde ana (birincil) ayar çarkını sola doğru sürekli çevirerek son değişmeyen değeri bulun. Tekrar sağa doğru çevirerek ekranda değişen sayıları izleyin ve yukarıdaki değerlerle kıyaslayın.
Diyafram ise, objektifin içinde yer alan açıklık çapı ayarlanabilir bir delik oluşturan mekanik sistemdir.
Diyafram açıklığının ölçüsü olarak dünya genelinde kabul gören sistem İngiliz sistemidir. Uluslararası diyafram birimi f / stop‘tur. Tam f/stop değerleri 2 sayısının karekökünün üsleridir.***
*** √2=1,414213562373095’tir. Bu değer (1,4) F/1 den sonraki ilk tam F/stoptur. Bundan sonraki F/stop değeri (1,414213562373095)² dir ve sonuç 2’dir. Sonraki F/stop değerimiz (1,414213562373095)³ tür ve sonuç 2,82842712474619 dur ve 2,8 olarak yuvarlanır.
Bu şekilde (1,414213562373095)n değerleri diğer f/stop değerlerini verir. n değeri 4 olduğunda f değeri 4, ya da 7 olduğunda f değeri 11 olacaktır.
İngiliz sistemine göre diyafram açıklık değerleri şu şekilde sıralanır:
f / 1- 1.4 – 2 – 2.8 – 4 – 5.6 – 8 – 11 -16 – 22 – 32 – 45 – 64
Bu f/stop değerleri tam f/stop değerleridir. Günümüzde pek çok makine ve lenste bu tam f/stop değerlerinin dışında, bu değerlerin yarısına veya üçte birine karşılık gelen ara f/stop değerleri de yer almaktadır.
1.0 1.1 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.5 2.8 3.2 3.5 4.0 4.5 5.0 5.6 6.3 7.1 8.0 9.0 10 11 13 14 16 18 20 22 25 29 32 36 45 64
Objektifin markası, odak uzunluğu ne olursa olsun, F değerini 1 tam stop kıstığımızda makine içine giren ışık tam 2 kat azalır. Tersine diyaframı 1 tam stop açtığımızda ise içeri giren ışık miktarı 2 kat artar.
F değerlerinde sayı büyüdükçe açıklık küçülür, sayı küçüldükçe diyafram açıklığı büyür.
Diyaframı kısmak demek; makinenin içine daha az ışık girmesini sağlamak demektir.
Aynı zamanda diyaframı kısmak daha geniş Net Alan derinliği elde etmemizi sağlar.
Diyaframı açınca ise makine giren ışık miktarı artar ve net alan derinliği azalır.
Hız ile diyafram açıklığı arasında ters orantı söz konusudur. Yani aynı ışık değerine (parlaklığa) sahip bir fotoğraf elde edebilmek için diyaframı 1 stop kısarsak perde hızını 1 stop yavaşlatmalıyız ya da daha hızlı perde kullanırsak diyaframı açmalıyız (birini artırırken diğerini azaltmalıyız).
Örneğin ISO 100, Perde Hızı 1/125 sn ve Diyafram açıklığı f8 olan bir fotoğrafın alan derinliğini azaltmak için diyaframı 2,8 yaptığımızı farzedelim. F8 ile f2,8 arasında 3 adet tam stop vardır. Bu durumda diyaframı 3 stop azalttığımız için hızı 3 tam stop artırmamız gerekir ve yeni Exif değerlerimiz şu şekilde oluşur: ISO 100, Perde Hızı 1/1000 sn ve Diyafram açıklığı f2,8.
Benzeri bir ilişki ISO için de geçerlidir.
Ancak ISO değerleri ile diyafram ve perde hızları doğru orantılıdır.
ISO’yu yükseltirsek perde hızını artırabilir, ya da diyaframı kısabiliriz.
Şu ana kadar anlattıklarımızdan anlaşılacağı üzere, aynı kadraj ve aydınlanma özelliklerine sahip bir sahneyi, onlarca farklı ayar seçeneği ile çekmemiz mümkündür.
ISO ayarı için tercih yaparken mümkün olan en küçük ISO değeri seçilmelidir.
Normal şartlarda, gündüz saatlerinde dış ortamda bir manzara fotoğrafı, insan fotoğrafı vs. çekiyorsak ya da flaşla çekim yapacağımız zaman ISO için ideal değer 100’dür.
ISO’yu ne zaman ve neden artırmamız gerekir?
Karanlık veya loş ışıklı ortamlarda, gece çekimlerinde, evde ampul ışığı altında vs. çekim yaparken sensörün yeterince ışık enerjisi ile yüklenebilmesi için ışığın sensöre uzun süreli maruziyeti gereklidir ve bunun için de perde hızının düşük olması gerekir.
Tripod kullanmadığımız taktirde, perde uzunca bir sürede açılıp kapanacağı için çekim sonlanana kadar makine elimizde sallanır ve görüntü bulanık çıkar.
Görüntüyü titretmeyecek yüksek perde hızlarında çekim yapmaya kalkarsak eksi pozlama oluşacak ve fotoğraf karanlık çıkacaktır.
Tripod kullanmadan elle çekim yaparken görüntüyü titretmeden kullanabileceğimiz en yavaş çekim hızı geniş ve normal açılı lenslerde 1/60 sn’dir.
Görüntüyü yakınlaştıran Tele lenslerde görüntü daha fazla sallanacağı için
Minimum Perde Hızı = Odak Uzaklığı X 2
formülüyle bulunan hız değeri kullanılmalıdır.
18 mm, 24 mm gibi geniş açılı lensle çekim yaparken bile keskinliği korumak için 1/60 sn hız değerinin altına düşmemek gerekir.
Örneğin 300 mm lensle çekim yapıyorsanız 1/60 sn bile çok yavaş kalır ve sarsıntı görüntüye yansıyarak bulanıklığa neden olur. Sarsıntıdan kurtulabilecek en küçük hız değeri 300×2=600 hesabıyla 1/500 sn civarı olmalıdır. Daha hızlı değerlerde sonuç daha keskin olacaktır.
Öte yandan hızlı hareket eden cisimlerin hareketini dondurmak için perdemizin çok kısa sürede açılıp kapanması gerekir (1/1000 sn, 1/4000 sn. gibi). Çok parlak bir güneşli günde değilsek bu perde hızlarında çekim yapabilmek için 100 ISO yetersiz kalacaktır.
Yüksek perde hızlarına çıktığımızda ortam ışığı yetersiz kalıyorsa bunu makinemizin pozlama değeri (poz telafisi) izleme ekranında zaten görürüz. İbre eksi (-) tarafta duruyor olacaktır. Bu durumda diyaframı kısık tutmaya ilişkin özel bir tercihimiz yoksa, poz ekranında ibre sıfırın altına gelinceye kadar diyaframı açabiliriz. En açık Diyafram değerine geldiğimiz halde pozlamamız hala ekside kaldıysa bu kez de ISO’yu yükseltmek zorundayız. Bazı durumlarda ise geniş alan derinliği sağlamak için Diyaframı daha fazla açmak istemeyiz ve doğrudan ISO’yu artırmayı tercih ederiz.
Deneyimli bir fotoğrafçı uygun koşullarda uygun bir lensle 1/30 sn enstantane hızında da görüntüyü bulanıklaştırmadan çekim yapabilir. Ama aynalı DSLR kullanırken 1/15 sn ve uzun perde sürelerinde kimse görüntüyü titretmeden çekimi başaramaz. ***
*** Günümüzde gerek lenslerde bulunan gerekse makine gövdesine yerleşik görüntü sabitleme sistemleri sayesinde bu konuda ciddi avantajlar elde edilmiştir. Henüz herkesçe aktif kullanılan bir sistem olmadığı için burada bu husus göz ardı edilmiş ve görüntü sabitlemesi olmayan lens ve kameralar dikkate alınarak bilgi bu aktarılmıştır.
O nedenle ortam ışığı; minimum hız değerine ulaşmamıza yetmiyorsa (yani karanlıksa) ISO değerimizi yükselterek, sensörün ışığa hassasiyetini yükseltiriz ve böylece daha hızlı perde sürelerinde çekimi gerçekleştirebiliriz. Ya da net alan derinliğini artırmak için diyaframı daha fazla kısmak istiyorsak ve bu durumda hızımız gerekli minimum hız değerinin altına geriliyorsa yine ISO’yu yükseltmemiz gerekir.
Hangi diyafram-enstantane ikilisini seçeceğimizi,
- net alan derinliği tercihimiz ve
- konunun hareketliliği belirler.
Eğer konu hareketli ise, ilk amacımız, konuyu net çekmemize yetecek kadar yüksek bir perde hızı kullanılmasıdır. Yani perde çok hızlı bir şekilde açılıp kapanmalıdır.
Böyle bir kısa bir perde hızı kullanıldığında ışığın sensöre maruziyet süresi ve doğal olarak sensörde oluşturduğu enerji miktarı çok az olacağından ışığın zayıf olduğu ortamlarda doğru pozlamayı sağlayabilmek için, diyaframı açmak ya da ISO’yu artırmak gerekebilir ( bazı durumlarda biri yetersiz kalacağı için hem ISO artırır, hem de diyafram açarız).
Hangi diyafram açıklığını kullanacağımızı elde etmek istediğimiz net alan derinliğine göre seçeriz. Diyaframı açınca net alan derinliği mesafesi kısalırken, diyaframı kısınca net alan derinliği artar. Geniş bir net alan derinliği istiyorsak diyaframı kısmamız gereklidir.
Diyaframı 1 stop kısarsak, hızı bir stop düşürmemiz gerekir. Ya da diyaframı açarsak hızı artırmak zorundayız.
Stop aralıkları, Net Alan Derinliği, Diyafram ve Enstantane (perde hızı) değerleri ayrı birer ders olarak detaylarıyla ve örnekleriyle ayrıca anlatılacaktır.
Alan derinliğini artırmak için yapmamız gereken; Enstantane hızımızı 1/60 sn altına düşmemek kaydıyla f8 veya daha kısık (f11, f16, f22 gibi) bir diyafram değerini ayarlayıp, sadece kadraja almak ve deklanşöre basmaktır. Örneğin f11 diyafram ve 100 ISO’da, perde hızımız 1/60 saniyeden veya hesapladığımız minimum hızdan daha yavaş perde hızlarına düşüyorsa yapmamız gereken şey; ISO’yu yükselterek 1/60 sn veya üzerindeki perde hızına ulaşmaktır.
Sığ alan derinliği elde etmek (Bokeh) için diyaframı açmak, objeye yakın olmak ve dar açılı lens kullanmak (zoom yapmak) gerektiğini biliyoruz. En iyi Bokeh sonuçlar f:2,8 ve altında elde edilir. Burada önemli olan f:2,8 ve altında dar açılı bir lense sahip olmaktır.